مروری بر مطالعه عوامل موثر بر طراحی و ساخت جاده‌های جنگلی در ناحیه رویشی هیرکانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه جنگل‌داری و اقتصاد جنگل، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، کرج، ایران

2 استاد، گروه جنگل‌داری و اقتصاد جنگل، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، کرج، ایران

چکیده

جاده­ها در مدیریت جنگل ضرورتی انکارناپذیرند و بدون آنها امکان دستیابی به اهداف گوناگون مدیریتی و دسترسی دائمی به قسمت­های مختلف جنگل وجود ندارد. اهداف اقتصادی، حفاظتی و خدماتی فقط با ساخت شبکه مناسبی از جاده­های دسترسی به جنگل ممکن است. از آنجایی که جنگل­های شمال کشور تنها منبع اصلی طبیعی برای تامین چوب مورد نیاز صنایع کشور می‌باشد، اهمیت این اهداف قابل توجه است. بنابراین اولین قدم در اجرای هر طرح جنگلداری، طراحی و احداث یک شبکه جاده با تراکم و درصد پوشش مناسب در منطقه مورد نظر می­باشد. بدون جاده دسترسی به بیشتر تولیدات و خدمات جنگل ممکن نخواهد بود، البته لازم به ذکر است که ساخت جاده جنگلی بیشترین تأثیر را در عملیات بهره­برداری جنگل دارد که موجب تخریب محیط­زیست جنگل می­شود. از طرفی جاده جنگلی به علت هزینه­های سنگین مربوط به طراحی و احداث و نیز اثرات منفی بر محیط و حیات وحش دارای اهمیت ویژه­ای است به همین دلیل در تمام مراحل تهیه پروژه و ساخت جاده­های جنگلی سعی بر این است که شبکه جاده­ای طراحی و ساخته شود که علاوه بر دسترسی آسان به تمام سطح جنگل، کمترین صدمه را به محیط زیست بزند. یکی از مواردی که در طرح­ریزی جاده باید مدنظر باشد بحث چشم­انداز توریست و تفریح می­باشد که جاده­ای کاملاً مناسب می­تواند به ظرفیت تفریحی مناسب بیا­فزایند.  بدین صورت در طراحی جاده لازم است به حفظ زیبایی و تعادل اکولوژیک جنگل و حفظ تنوع زیستی و حفظ پایگاه­های زیستی گونه­های در معرض خطر و حفظ ماهیت نواحی حفاظتی شکارگاه ماهی­گیری، دیگر تفریح­گاه­های محلی و نیازهای اقتصادی، اجتماعی و نماسازی توجه گردد. روش مطالعه این تحقیق به صورت کیفی و با مرور منابع کتابخانه­ای بوده است. مرور مطالعات انجام شده نشان می­دهد که در طراحی شبکه جاده­ای جنگل باید تمام جوانب را لحاظ کرد و تمام فاکتورهای تأثیرگذار از قبیل فیزیوگرافی، خاک­شناسی، زمین­شناسی، پوشش گیاهی و عوامل اقتصادی-اجتماعی را جهت حفاظت و بهره­وری بهینه مدنظر قرار داد.

کلیدواژه‌ها


-  ایمانی، پ. نجفی، ا. و قجر، ا.، (1391)،  " طراحی جاده جنگلی با استفاده از الگوریتم کوتاه ترین مسیر و سیستم اطلاعات جغرافیایی"، فصلنامة علمی - پژوهشی تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، جلد بیستم، شماره 3، ص. 460-471.
 
- جوانمرد، م. عبدی، ا. قطعی، م. و مجنونیان، ب.، (1397)، " طراحی شبکۀ جادۀ جنگلی با استفاده از شبکۀ عصبی مصنوعی و GIS"، مجله جنگل ایران، مجله جنگلبانی ایران، سال دهم، شماره دوم، ص. 139- 152.
 
- جهانبازی گوجانی، ح. حسینی، س.ع. و نقوی، ح.، (1390)، "نقش جاده سازی در ایجاد لغزش و تخریب پوشش جنگلی در ناحیه رویشی زاگرس (مطالعه موردی: استان چهار محال و بختیاری) "، همایش منطقه ای جنگل ها و محیط زیست ضامن توسعه پایدار، دانشگاه آزاد بوشهر، بوشهر: 7-8 اردیبهشت.
 
- حسینی, س. ع. و جلالیان هاشمی، ف.، (1393)، "مقایسه
عملیات خاکی، تغییرات حجم برداشت و هزینه جاده جنگلی
با شرایط استاندارد ساخت (مطالعه موردی: سری ارزفون) "، نشریه پژوهش­های علوم و فناوری چوب و جنگل، بیستم و یکم، شماره سوم، ص. 113-130.
 
- حسینی, س .ع. مزرعه، م. و بدراقی، ن.، (۱۳۸۷)، "طراحی شبکه بهینه جاده جنگلی با استفاده از GIS"، همایش ژئوماتیک 87، تهران، سازمان نقشه برداری کشور.
 
- حسینی, س. ع. ساریخانی، ن. سلیمانی، ک. جلالی، س. غ. و حسینی، س. م.، (1383)، "بررسی عوامل موثر در مسیر یابی جاده های جنگلی با  سامانه اطلاعات جغرافیایی"، نشریه منابع طبیعی ایران، دوره پنجاه و هفت، شماره یک، ص. 59-75.
 
- خلیلی، م. حسینی، س. ع. پورمجیدیان، م. و فلاح، ا.، (1389)، "اثر احداث جاده جنگلی بر توسعه روستاهای جنگلی (مطالعه موردی: سری 2 بخش 6 طرح جنگلداری
نکا- ظالمرود) "، مجله پژوهش­های علوم و فناوری چوب و جنگل جلد هفدهم، شماره سوم، ص. 19-36.
 
- دلیر، پ. نقدی، ر. و غلامی، و.، (1393)، "بررسی عوامل مؤثر بر تولید رسوب جاده­های جنگلی در جنگل­های شمال ایران"، فصلنامه پژوهش­های فرسایش محیطی، جلد چهارم، شماره چهار، ص. ۲۷-۳۶.
 
- رزم آهنگ، س. قاسمی آقباش، ف. ملک­نیا، ر. و حسین­زاد، ر.، (1394)، "کاربرد فرایند تحلیل شبکه ANP در طراحی شبکه در تعیین مهمترین فاکتورها در طراحی جاده جنگلی"، سومین همایش ملی پژوهش های محیط زیست و کشاورزی ایران، 22 مرداد.
 
- سام دلیری، ح. و حسینی، س. ع.، (1396)، "مروری بر عوامل موثر بر وقوع زمین لغزش در رویشگاه های جنگلی ایران"، نشریه ترویج و توسعه آبخیزداری، سال پنجم، شماره نوزده، ص. 27-34.
 
- سیبی، ا. و رافت­نیا، ن.، (1391)، "بررسی عوامل موثر در طراحی جاده­های جنگلی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی"، مجله تحقیقات منابع طبیعی تجدید شونده، سال سوم، شماره اول، ص. 1-12.
 
- سلملیان، م. موسوی میرکلا، س.ر. عرفانیان، م. و حسین­زاده، ا.، (1394)، "اولویت­بندی شاخص­های مؤثر بر طراحی
جاده­های جنگلی (بررسی موردی: جنگل­های لاکوبن، شهرستان عباس آباد شمال ایران)"، مجله پژوهش و توسعه جنگل جلد اول، شماره چهارم، ص.337-349.
 
- شاهسوند بغدادی، ن. پیرباوقار، م. و سبحانی، ه.، (1390)، "طراحی شبکه جاده جنگلی با رعایت مسائل زیست­محیطی، فنی و اقتصادی با استفاده از   GIS وAHP (مطالعه موردی: بخش بهاربن جنگل خیرود)­"، فصلنامه علمی - پژوهشی تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، دوره نوزده، شماره سه،
ص. 380-395.
 
- عبدی، ا.، (1384)، "طراحی شبکه جاده جنگلی با حداقل هزینه ساخت"، پایان نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: باریس مجنونیان، کرج: دانشکده منابع طبیعی، گروه جنگلداری و اقتصاد جنگل، دانشگاه تهران.
 
- عبدی، ا. مجنونیان، ب. و درویش­صفت، ع.، (1387)، "ارزیابی گزینه های شبکه جاده جنگلی از نظر هزینه ساخت به روش چند معیاری در محیط GIS (مطالعه موردی: بخش نم خانه جنگل خیرودکنار)"، نشریه علوم آب و خاک (علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی)، دوره دوازدهم، شماره 44، ص. 279-290.
 
- فیروزان، ا. نقدی، ر. باباپور، ر. و حکیمی عابد، م.، (1388)، "بررسی اهمیت کاربرد  GIS در برنامه ریزی شبکه جاده­های جنگلی (مطالعه موردی سری دو شفارود) "، مجله علوم زیستی واحد لاهیجان، سال سوم، شماره سوم، ص. 63-57.
 
 - قمی معتضه، ع. نقدی، ر. محمدی سامانی، ک. و تقوای سلیمی، ا.، (1395)، "به کارگیری اصول زیست محیطی در طراحی شبکه جاده های جنگلی"، نشریه حفاظت و بهره برداری از منابع طبیعی، جلد پنجم، شماره دوم، ص. 33-52.
 
- لطفعلیان، م. عباسپور، م. حسینی، س.ع. پارساخو، آ. و پیرو، ص.، (1395)، "طراحی شبکه جاده جنگلی براساس عبور جاده از مناطق پایدار به منظور کاهش فرسایش (مطالعه ی موردی: سری واستون) "، پژوهش­های فرسایش محیطی جلد ششم، شماره دو، ص. 59-74.
 
- مرادمندجلالی، ع. و حسینی، س.ع.، (1388)، "کاربرد   GISدر طراحی جاده های جنگلی"، علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره یازدهم، شماره یک، ص. 264- 274.
 
- مقدسی، پ. حسینی، س. ع. و فلاح، ا.، (1394)،
"به کارگیری فرایند تحلیل شبکه ANP در طراحی شبکه جاده جنگلی بر اساس جنگلداری چندمنظوره"، نشریه جنگل و فرآورده­های چوب، مجله منابع طبیعی ایران، دوره شصت و هشت، شماره دو، ص. 383-394.
 
- نکویی مهر، م. عبدالهی، خ. رأفت­نیا، ن. رییسیان، ر، جهانبازی گوجانی، ح. و طالبی، س.، (1385)، "تأثیر جاده سازی بر تخریب جنگل­های منطقه­ی بازیافت"، مجله­ تحقیقات جنگل و صندبر ایران، دوره­ چهاردهم، شماره­ سه،
ص. 228-243.
 
 
- Demir, M., )2007 (, “Impacts management and functional planning criterion of forest road network system in Turkey. Transportation Research Part A, 41: pp.56-68.
 
- Forman, R. T., Friedman, D. S., Fitzhenry, D., Martin, J. D., Chen, A. S., & Alexander, L. E., (1997), “Ecological effects of roads: toward three summary indices and an overview for North America”. See Ref, 21, pp.40-54.
 
 
- Hosseini, S. A., Mazrae, M. R., Lotfalian, M., & Parsakhoo, A., (2012), “Designing an optimal forest road network by consideration of environmental impacts in GIS. Journal of Environmental Engineering and Landscape Management, 20(1), pp.58-66.
 
- Parsakhoo1, S. A. Hosseini1, M. R. (2011), “Ghaffariyan, Economics of a hydraulic hammer for forest road construction in a mountainous area” JOURNAL OF FOREST SCIENCE, 57, (12), pp.565–573.

- Selcuk, G. and Hulsusi Acar, H. (2007), “Functional forest roads network planning by consideration of environmental impact assessment for wood harvesting”. Springer Science, pp.13-14.
 
- Mohammadi Sammani, K; Hosseiny, Seyed. Ataollah; Lotfalian, Majid; Najafi, Akbar, (2010), “Planning road network in mountain forests using GIS and Analytical Hierarchical Process (AHP)”, Caspian Journal of Environmental Science 8(2), pp.151-162.