واکاوی شبکه حمل و نقل شهری در شرایط بحران زلزله و تدوین استراتژی های آن با استفاده از تکنیک SWOTوQSPM در شهر ارومیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه شهرسازی، دانشکده معماری، شهرسازی و هنر، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

2 دانش آموخته کارشناسی‌ارشد، دانشکده معماری، شهرسازی و هنر، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

10.22034/road.2021.253070.1916

چکیده

بحران زلزله یکی از مخربترین حوادث طبیعی به شمار میرود که در زمان وقوع و پس از رخداد حادثه نیز قابل توجه خواهد بود. بنابراین جلوگیری از تبدیل بلایای طبیعی به فجایع انسانی مستلزم بالا بردن توان مدیریتی و برنامه ریزی های مدیریت بحران است. مدیریت صحیح بحران این امکان را می دهد که در برابر بحران آماده بوده و ضمن مدیریت بحران، بیشترین کمک را به نقاط آسیب دیده ارائه دهند. هدف پژوهش حاضر واکاوی شبکه حمل و نقل شهری در شرایط بحران زلزله و تدوین استراتژی های آن با استفاده از تکنیک SWOTو QSPM در شهر ارومیه و با روش توصیفی- تحلیلی است. داده های پژوهش با رویه مطالعات اسنادی از جمله مقالات، طرح های بالادست و کارشناسان مربوطه گردآوری شده است و به منظور تحلیل داده ها از تکنیک AHP و SWOT استفاده شده است. در نهایت این نتیجه حاصل شده است که به دلیل شکل شعاعی شبکه شهر ارومیه و تمرکز کاربر های جاذب سفر و امداد رسان در مرکزیت شهر، این قسمت از شبکه حمل و نقل شهر در شرایط بحران آسیپ پذیرتر است. تدوین جدول SWOT و محاسبات آن استراتژی محافظه کارانه را نشان می دهد و در پایان پژوهش، راهبردها بر اساس ماتریس راهبردهای کمی QSPM اولویت بندی و پیشنهاد شدند. بر اساس یافته های پژوهش راهبرد بهبود نظام سلسله مراتب معابر که شامل: اصلاح، تعریض و بازگشایی معابر متناسب با نقش معبر به منظور تخلیه سریع شهر و کاهش آسیب پذیری جانی و مالی ساکنین در شرایط بحران تعیین شده است.

کلیدواژه‌ها


-آراسته، ک. بزرگی امیری، ع. جبل عاملی، م. س.، (1394)، "مکانیابی چندگانه تسهیلات و نقاط انتقال مجروحین در زمان بحران، مجله تحقیق در عملیات و کاربردهای آن"، سال دوازدهم، شماره یکم، ص. 31-21.
-استوار ایزد خواه، ی. حسینی امینی، ک.، (1389)، "­ارزیابی آمادگی در برابر سوانح در چهار زلزله بزرگ ایران"، زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله.
-ابراهیم‌زاده، ع. و آقاسی‌زاده، ع.، (1388)، "تحلیل عوامل مؤثر بر گسترش گردشگری در ناحیه­ی ساحلی چابهار با استفاده از مدل راهبردی­SWOT"­، فصلنامه مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه­ای، شماره یکم.
-"آیین­نامه طراحی­ساختمان­ها در برابر زلزله استاندارد­2800­" (1394)، مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی.
-"اداره بزرگراه‌های فدرال"­، (1380)، "مدیریت خیابان­ها و بزرگراه‌های متراکم"، واشنگتن ، دی سی،.ص.18.
-پورمحمدی، م. صدرموسوی، م. عابدینی، ا.، (1394)، "ارزیابی سیاست­های ساماندهی بافت­های فرسوده شهری در شهر ارومیه و اولویت‌بندی چالش­های موجود با استفاده از فرآیند تحلیل شبکه­ای"، مجله جغرافیا و برنامه­ریزی، شماره نوزدهم، شماره پنجاه و سوم ، ص. 92-63.
-پوریاری، م. پوررضا، م. یداللهی، م.، (1390) "بررسی نقش و کارکرد سیستم مدیریت حمل و نقل اضطراری در شهر تهران"، مجله دانش، تهران.
-پینوفسکی ، ج .، (1387)، "کتاب راهنمای مدیریت حوادث".
-پور معلم، ن، توفیق‌نژاد، س.، (1391)­" بررسی حمل و نقل پایدار در مدیریت بحران"، سومین همایش مدیریت بحران در صنعت ساختمان. مشهد.
-پژوهش­گاه بین­المللی زلزله­شناسی و مهندسی زلزله.      WWW. IEES.AC.IR
-تاجیک، ه. پور معلم، ن. مهدوی، ع. تاجیک، ح.، (1392)، "ارزیابی نقش حمل و نقل در مدیریت بحران و ارائه راهکارهایی جهت ارتقای عملکرد مدیریت بحران در حوزه حمل و نقل" ، اولین همایش بین المللی و چهارمین همایش ملی عمران شهری، سنندج.
-تاجیک، م.، (1394)، "مدیریت بحران، نقدی بر شیوه­های تحلیل و تدبیر بحران در ایران"، نشر فرهنگ گفتمان، چاپ چهارم.
-چانگ.س.ی. نوجیما.ن.، (1380)، "­سنجش عملکرد سیستم حمل و نقل پس از فاجعه: زلزله 1995 کوبه از دیدگاه
مقایسه­ای"­، مجله تحقیقات حمل و نقل قسمت اول­، جلد سی و پنج ، ص. 475-494.
-چانگ. س.ی، نوجیما. سیتل.ن.، (1376)، "اقدامات عملکرد سیستم بزرگراه و تأثیر اقتصادی"، هفتمین کارگاه آموزشی آمریکا و ژاپن در مورد پیشگیری از بلایای زلزله برای
سیستم‌های نجات، واشنگتن ، آمریکا. (In English)
-حجازی‌زاده، ز. خسروی، ف. ناصر‌زاده، م.،(1390)­،
" مدیریت بحران در شهر جدید بهارستان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی با تکیه بر سیل و تعیین مسیرهای زهکشی شهری مناسب برای دفع آب­های سطحی" ،  فصلنامه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، جلد هفدهم، شماره بیستم.
-دیویس، ب.، (1377)، " تأثیرات مربوط به حمل و نقل از زلزله نورتریج" ، مجله حمل و نقل و آمار ، جلد یکم­،
ص. 21-36.
-درویشی، ه. پازکی، م. صادقی، ح. بیرانوندزاده، م.، (1393)،
" تحلیل قوت­ها، ضعف­ها، فرصت­ها و تهدیدهای کشت گلخانه­ای در توسعه کارآفرینی و اشتغال­زایی روستایی (مطالعه موردی: روستاهای شهرستان پاکدشت­"، مجله پژوهش و برنامه­ریزی روستایی، سال سوم، شماره هفتم­، ص. 114- 101.
-رضایی، م. حسینی، م. حکیمی، ه.، (1391)، "برنامه­ریزی راهبردی مدیریت بحران در بافت تاریخی شهر یزد با استفاده از مدل " SWOT ، نشریه مدیریت بحران، دوره یکم، شماره یکم، ص. 44-35.
-رابرتز­، جاناتان­، (1367)، "تصمیم - ساخت در بحران­های بین المللی ، لندن: مک میلان ، مطبوعات. (In English)
-سالکی ملکی، م.­ و قاسمی، م.، (1394)، "ارائه روشی بهینه برای مسیریابی انتقال مصدومان مبتنی بر زلزلۀ احتمالی، (نمونۀ موردی :­شهر تبریز)"، فصلنامۀ علمی پژوهشی امداد و نجات، سال هفتم. شماره یکم.
-شانجیانگ ، ز. لوینسون ، دی.، (1390)، "­اختلالات در
شبکه­های حمل و نقل: مروری"، دانشگاه مینه سوتا­، ایالات متحده آمریکا. (In English)
-صمدی میارکلایی، ح. و صمدی میارکلایی، ح.، (1391)، "مدیریت بحران و ریسک در مواجهه با حوادث ناشی از سیلاب"، مجموعه مقالات دومین کنفرانس ملی برنامه­ریزی و مدیریت محیط زیست، تهران.
-صمدی میرکلائی، ح. صمدی میرکلائی، ح.، (1391)، "بررسی نقش و کارکرد سیستم مدیریت حمل و نقل در مدیریت بحران­ها"، سومین همایش مدیریت بحران در صنعت ساختمان، مشهد.
-"طرح و آمایش شهر ارومیه"، (1393).
-طولابی، س. گلچین، ب.،  (1384)، "­نقش سیستم حمل و نقل هوشمند در ارتقاء خدمات مدیریت بحران شهری"، اولین کنفرانس بین المللی مدیریت جامع بحران در حوادث مترقبه"، ایلام.
-عنبری، م.، (1381)، "ارزیابی رویکردهای نظری در مدیریت امداد فاجعه در ایران"، مجموعه مقالات و اولین همایش علمی– تحقیقی مدیریت امداد و نجات.
-علی اکبری،ع. اشرف‌زاده آیدنلو ،ا.  شریفی، ه.، (1395)، "نقش سامانه­های هوشمند در عملکرد مدیریت سوانح در حمل ونقل"، اولین کنفرانس ملی مدیریت مهندسی، مؤسسه آموزش عالی مهرآستان، گیلان.
-عابدینی، ا.  نقیبی­، ف.  فیضی قطلو­، ز.، (1397)،­" ­تحلیل و ارزیابی نقش شبکه حمل و نقل در شرایط بحران با تاکید بر زلزله (­نمونه­موردی:­ محدوده­ی مرکزی شهر ارومیه)، کنفرانس بین المللی عمران، معماری و مدیریت توسعه شهری در ایران، تهران – دانشگاه تهران.
-فورست، ت، ر.، (1357)، " گروه اضطراری در بلایا، بلایا: تئوری و تحقیق"­،  ایالات متحده آمریکا. (In English)
-"قانون تشکیل سازمان مدیریت بحران کشور"، (1387)، .Available online at www.pdffactory.com
-قنواتی، ع. قلمی، ش­. عبدلی، ا.، (1388)، ­"­توانمندسازی مدیریت بحران شهری در جهت کاهش بلایای طبیعی(زلزله)  (نمونه موردی:­ شهر خرم­آباد"، فصلنامه جغرافیای طبیعی، سال اول، شماره چهارم).
-قاسمی‌نژاد، ح. قاسمی‌نژاد، م. جاجرمی، ح. سرداریان، ص.، (1392)، "نقش حمل و نقل در مدیریت بحران، مهندسی عمران و توسعه پایدار با محوریت کاهش خطرپذیری در بلایای طبیعی"، همایش مهندسی عمران و توسعه پایدار با محوریت کاهش خطرپذیری در بلایای طبیعی، مشهد. 
-گنجه­ای، س. نجاری، ع. نوروزی خطیری، خ­.، (1395)،
 "­ارزیابی و تدوین زیرشاخص­های ترافیک برای تعیین مسیرهای بهینه حمل و نقل اضطراری"، کنفرانس بین المللی عمران معماری و زیرساخت­های شهری­، تبریز.
-کوتلر ، پ.­، (1367)، "مدیریت بازاریابی: تجزیه و تحلیل­، برنامه ریزی­، اجرا و کنترل"،  نیوجرسی. (In English)
-موسویان، ا.، (1391)، "نقش حمل و نقل در مدیریت بحران ناشی از زمین لرزه جهت کاهش آسیب شریان­های حیاتی"، دومین همایش مدیریت بحران در صنعت ساختمان،
شریان­های حیاتی و سازه های زیرزمینی، اصفهان.
-مرکز تحقیقات اپیدمیولوژی فاجعه، (1390)،
(In English)
-نگارش، ح.، (1384)، ­" زلزله شهر­ها و گسلها"­، مجله پژوهش­های جغرافیایی دانشگاه تهران ، شماره پنجاه و دوم­.
-ناطقی، ا. ف.، (1367)، "سازمان موجود و پیشنهادی مدیریت بلایای طبیعی برای ایران"­، مجموعه مقالات اولین کارگاه آموزشی، ایران- ژاپن در مورد زلزله‌های اخیر در ایران و ژاپن. (In English)
-نیلسون ، م.، (1383) "تحقیق و مشاوره در مورد ارزیابی محیطی استراتژیک­"، انتشارات موسسه محیط زیست استکهلم. (In English)
-هیل­، س. جونز ، ج. ، (1374)،­"تئوری مدیریت‌استراتژیک"، شرکت هافتون میفلین. (In English)
-هادیانی، ز. احدنژاد، م. کاظمی­زاده، ش. قنبری، ح.، (1391)، "برنامه­ریزی راهبردی توسعه گردشگری بر اساس تحلیل (SWOT) مطالعه موردی: شهر شیراز"، جغرافیا و
برنامه­ریزی محیطی.
-هریسون، ج. سنت جان کارون، (1382)،­ "مدیریت استراتژیک"، ترجمه­ی بهروز قاسمی، انتشارات هیات، چاپ اول، تهران.
-Center for Research on the Epidemiology of Disaster (UN-ISDR), (2011) .
-Chang, S. E. and Nojima, N., (2001), "Measuring postdisaster transportation system performance: The 1995 Kobe earthquake in comparative perspective", Journal of Transportation Research Part A, Vol. 35,
pp. 475-494.
-Chang, S. E. and Nojima, Seattle N., (1997), "Highway system performance measures and economic impact", The 7th US-Japan workshop on earthquake disaster prevention for lifeline systems, Washington, USA.
-Davis, B., (1998), "Transport-related impacts of the Northridge earthquake", Journal of Transportation and Statistics, Vol. 1,
pp. 21-36.
-Forrest, T. R., (1978)­, "Group Emergence in disasters, in disasters: theory and research", Ebi by E. L. Quarantelli, U. S. A. SAGE pub.
-Hill, C, and Jones, G., (1995)­, "Strategic management theory, Houghton Mifflin Company".
-Kotler, P, (1988), "Marketing Management: Analysis, planning, implementation and control", New Jersy: Prentice-Hall.
-Managing Our Congested Streets and Highways, (2001), “Report No. FHWA-OP-01-018”, Federal Highway Administration, Washington, DC, pp.18.
-Nateghi, A. F., (1998), "Existing and proposed disaster management organization for Iran", Proceedings of the First Iran- Japan Workshop on Recent Earthquakes in Iran & Japan.
-Nilsson, M., (2004),"Research and advice on strategicenvironmentalassessment", Stockholm Environmental Institute Publications.
-Pinowski, J., (2008), Disaster management handbook: CRC Press.
-Roberts, Jonathan, (1988), "Dicision – Making during international crisis", London: Mac Millan, Press LTD.
-Shanjiang, Z. and Levinson, D., (2011), "Disruptions to transportation networks: A review", University of Minnesota, USA.