زمین‌شناسی محور جاده‌ا‌ی هراز در استان مازندران با تاکید بر شناسایی مخاطرات طبیعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مربی، مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، تهران، ایران

2 استادیار، مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، تهران، ایران

چکیده

محور جاده­ای هراز یکی از مهم‌ترین و پر ترددترین مسیرهای حمل‌ و نقل جاده‌ای کشور در استان مازندران است. ویژگی­های زمین شناسی این مسیر بسیار متنوع بوده و مستعد وقوع انواع مخاطراتی است که با ویژگی­های زمین­شناسی ارتباط مستقیم دارد.
توجه به این ویژگی­ها یکی از مهمترین مطالعات در احداث، نگهداری و ترمیم سامانه­ها­ی حمل و نقل است. مطالعات انجام یافته در جاده هراز از دیدگاه­های مختلف و با تاکید بر مخاطرات طبیعی مسیر انجام یافته است و در اغلب آنها، بررسی دقیق ویژگی­های زمین شناسی مسیر کمتر مورد توجه بوده و به صورت خیلی خلاصه و با تاکید بر گروهی از مطالعات دیگر انجام یافته است. با توجه به ضرورت و اهمیت ویژگی­های زمین­شناسی مسیر و نقش بسیار مهم آن در وقوع مخاطرات طبیعی، در این پژوهش زمین­شناسی مسیر با تاکید
بر مخاطرات که از آن متاثر است، در دو مرحله انجام شد. در مرحله اول با پیمایش مسیر بر روی نقشه­های زمین­شناسی در محیط نرم­ افزاری GIS، ویژگی­های مسیر توصیف گردید و در مرحله دوم بازدیدهای میدانی در نقاط خاص زمین شناسی انجام یافت. سنگ آهک، مارن، ماسه سنگ، و شیل و رسوبات رودخانه­ای بخش اعظمی از رخنمون­های حاشیه جاده را می­سازند و علاوه بر آن سنگ­های آذرین و آذرآواری که اغلب مربوط به سنگ­های ولکانیک ائوسن و ژوراسیک است، ناپیوستگی­هایی را با لایه­های رسوبی ایجاد نموده که با وجود درزه و شکستگی­های فراوان، می­توانند خطر لغزش و ریزش را در محور تشدید نمایند. به طوری که در جمع بندی مطالعات انجام یافته یک نقطه با خطر زمین لغزش کم، 23 نقطه دارای خطر متوسط، و 30 نقطه با خطر بالا شناسایی شدند. با استفاده از داده­های موجود آماری و داده­های حاصل از مشاهدات میدانی و پردازش آنها در محیط نرم­افزاری، از نقطه نظر مخاطرات تهدید­کننده مسیر، 275 نقطه از مسیر در شش پهنه پرخطر مورد بررسی قرارگرفت.

کلیدواژه‌ها


-کمانی، م. ارومیه ای، ع. و جورابچی، م.، (1394)، "بررسی­های زمین شناسی مهندسی مسیر آزادراه با استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبی و  GIS- مطالعه موردی: آزادراه قزوین – رشت منطقه رودبار"، مجله علوم زمین، سال بیست و چهارم، شماره 95، ص. 47 -56.
-بلورچی، م. ج. انتظام، ا. محمودپور، م. کریم نژاد، س. ف. و شمشکی، ا.، (1385­)،­"­گزارش بررسی خطر سنگ ریزش در جاده چالوس، تهران"، سازمان زمین شناسی کشور، گزارش­­شماره1
ص.1-85.
-قاضی­پور، ن. ارومیه­ای، ع. انتظام، ا. انصاری، ف. و پیروز، م.، (1386)، "استفاده از نظریه مخروط افت در ارزیابی خطر سنگ ریزش در مسیر جاده چالوس (پل زنوله- مرزن آباد)"، نشریه علوم زمین، سال هفدهم، شماره 66، ص. 169-160.
-جعفرخانلو، م.، ارومیه­ای، م.، و خامه­چیان، م.، (1384)،
"پهنه­بندی خطر ناپایداری دامنه­ها در محدوده جاده چالوس (حدفاصل کرج-گچسر)، چهارمین همایش زمین شناسی مهندسی و محیط زیست ایران.
-بهبهانی، ح. و صالحی، س.، (1378)، "روش­های ایمن­سازی جاده­ها در مقابل یخ و برف مناسب برای ایران"، مجله جاده، شماره45، ص.75-85.
-فلاح­تبار، ن.، (1379)، "تاثیر برخی عوامل جغرافیایی بر شبکه راه­های کشور"، مجله پژوهش­های جغرافیایی، شماره 38، ص.45-55.
-افشاری آزاد، م. و پورکی، ه.، (1390)، "نشریه علمی-پژوهشی جغرافیا و برنامه­ریزی"، سال16­، شماره42، ص.23-44.
-شایان، س. قلیچی، ع. و یمانی، م.، (1396)، "­ارزیابی مخاطرات محیطی و مورفوژنز فعال در جاده کرج-چالوس (تا تونل کندوان)"، مجله جغرافیا و مخاطرات محیطی، شماره22 تابستان.
-رجائی، ع.، (1382)،" کاربرد ژئومورفولوژی در آمایش سرزمین و مدیریت محیط"، انتشارات قومس، ص. 295-343.
-بلادپس، ع.، (1386) ، "­عوامل مورفوژنزو تهدید­کننده جاده­ها" طرح تحقیقاتی، دانشگاه آزاد اسلامی.
-بلادپس، ع.، (1382)، "تحلیلی بر ژئومورفولوژی جریان­های واریزه­ای مناطق ماکو"، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. شمارۀ 68، ص.127-114.
- (1383)، "نیمی از ایران لرزید"، روزنامه ایران، 9 خرداد، صفحه اول.
-باقدم، ع.، (1382)، "ارزیابی ایمنی جاده­ای با رویکرد مخاطرات محیطی با استفاده از GIS در مسیر سنندج– مریوان"، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا، دانشگاه تربیت مدرس تهران.
-جعفر خانلو، م.، (1386)، "پهنه­بندی خطر ناپایداری دامنه­ها
در محدوده جاده چالوس (حدفاصل محور کرج- گچسر)"، پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته زمین­شناسی مهندسی دانشگاه تربیت مدرس.
-جعفرخانلو، م، ارومیه­ای، ع. و خامه­چیان، م.، (­1389)،
"پهنه­بندی خطرناپایداری دامنه­ها درمحدوده جاده چالوس
به کمک GIS حدفاصل کرج".
- درویش زاده، ف.، (1370)، "فصلنامه­ مهندسی فناوری اطلاعات مکانی شماره2"، گچسر، زمین­شناسی ایران، نشر
دانش­آموز، تهران، ص.901.
-کرم، الف. و تورانی، م.، (1393)،" پهنه­بندی نواحی مستعد وقوع لغزش با استفاده از GIS محور هراز از رودهن تا رینه"، اولین همایش علوم جغرافیایی ایران.
-قنواتی، ع، و کریمی، ج.، (1388)،" پهنه­بندی خطر بهمن در جاده هراز براساس ویژگی­های ژئومورفولوژیکی"، غزاله قنواتی،
نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، جلد 9­، شماره 12.
-غیومیان، ج.، شریعت جعفری، م.، کریم نژاد ،ح.ر.، (1378)، "تحلیل سینماتیک زمین لغزش امام زاده علی- جاده هراز"، مجله علوم زمین شماره 8 ، پاییز و زمستان، ص. 103-98.
-غیومیان، ج.، فاطمی عقدا، س. م.، اشقلی فراهانی، ع. و تشنه لب، م.، (1381)،"­پهنه­بندی خطر وقوع زمین­لغزش با استفاده از تصمیم­گیری چند مشخصه فازی- مطالعه موردی منطقه رودبار گیلان"، مجله پژوهش و سازندگی، شماره 56، ص. 67-81.
-Baillifard, F., Jaboyedoff, M., & Sartori, M. (2003),” Rockfall hazard mapping along a mountainous road in Switzerland using a
GIS-based parameter rating approach”, Natural Hazards and Earth System Sciences, 3,
pp.431-438.
-Cova, T.J., & Conger, S., (2004), ”Transportation hazard”, In M. Kutz (Ed.), Transportation engineering, New York: McGraw.
-Hill, 17, (1), 17.24. Bhattarai, P., Tiwari, B., Marui, H., & Aoyama, K., (2004),”Use of soil properties on preliminary slope stability mapping and prioritization of potential failures along Prithiwi Highway”, Nepal, Geo Technical Engineering, 3(1), pp.2-9.
-Forman, R.T.T­., (2008),”Urban Regions, Ecology and Planning Beyond the City”, New York: Cambridge University Press.
-Jones, D.K.C., Brunsden, D., Goudie A.S (1983), "A Preliminary Geomorphological Assessment of Part of the Karakoram Highway", Q. J. Eng., Geol London, Vol.16, pp. 355-311.
-Koide, H., (1955),­ ”Landslides in Japan  rediction and Prevention”,Toyo Keizai, Inc.,
pp. 259.
-OECD, (1973),­ ”Optimization of Road Alignment by the Use of Computers”, Paris.
-Pardeshi, S.D and Pardeshi, S.S., (2013), “Landslide hazard assessment: recent trends and techniques”, Springer plus 2, pp.523.
-Shi, X.Z., Wang, K., Warner, E.D., Yu, D.S., Wang, H.J., Yang, R. W., Liang, Y, .Shi, D.M., (2008), "Relationship between Soil Erosion and Distance to Roadways in Undeveloped Areas of China", Catena 72, pp.305-313.
-Tacnet, J.M., E. Mermet and S. Maneerat (2012), ”Analysis of importance of road networks exposed to natural hazards”, Multidisciplinary Research on Geographical Information in Europe and Beyond, Proceedings of the AGILE'2012 International Conference on Geographic Information Science, Avignon, April, pp. 24-27.